Nhận định Đặng hoàng hậu (Hán Hòa Đế)

Hoàng thái hậu Đặng Tuy thường được đánh giá là hiền minh - một điều tương đối hiếm thấy trong lịch sử nhà Hán, hơn nữa bà còn là Thái hậu từng nhiếp chính, một việc dễ gây cái nhìn tiêu cực của người đời sau dành cho bà. Danh tiếng của bà sánh được với Minh Đức Mã Hoàng hậu, nên gọi chung là [Mã Đặng hiền hậu].

Trong thời quốc chính, Hoàng đế còn nhỏ, một mình Đặng Tuy tích cực lèo lái chính trị, chuyển nguy thành an, giúp Đông Hán vượt qua 10 năm hạn hán đầy khó khăn, lại có công lao trấn áp người Khương. Có thể nói cục diện nguy hiểm nhất của Đông Hán, nếu không có công lao của Đặng Tuy, thì đã khiến nhà Hán bị chấm dứt ngay từ lúc đó. Cho nên học giả Lưu Nghị (劉毅) từng đánh giá bà là [Hưng diệt quốc, Kế tuyệt thế; 興滅國，繼絕世]. Thế nhưng cũng như các Hoàng thái hậu triều Hán, vấn đề chính trị đã khiến Đặng Tuy phạm phải quốc kị: ["Phế trường lập ấu"], hơn nữa khi Hán An Đế đã có thể thân chính, Đặng Thái hậu vẫn giữ mãi quyền bính không chịu trao trả. Mặc dù vậy, Đặng Tuy cũng không hồ đồ phạm sai lầm quá mức giao quyền cho ngoại thích họ Đặng, đây cũng là điểm đáng khen trong thời gian mà bà nắm quyền.

Học giả đời Thanh là Thái Đông Phiên (蔡东藩) nhìn nhận khá đanh thép về Đặng Tuy:

“邓后以贤德见称，迹其行谊，殆亦得半失半，瑜不掩瑕。和帝崩后，应援立嗣以长之大经，谘询群臣，然后定议，奈何遽以生经百日之婴儿，骤使嗣位？谓非贪立幼主，希揽政权，其谁信之？及幼主已殇，又徒与亲兄定策，迎立清河王子祜，一朝元首，乃出自兄妹二人之私意，试问国家建置三公，果何为乎？且临朝未几，即封兄弟四人为侯，违反祖制，专顾私亲，而其他之煦煦为仁，转不足道。

.

Đặng hậu vì có tiếng hiền đức mà được ca ngợi, xét về hành vi cũng được này mất kia, rốt cuộc không thể lấy đó mà xóa nhòa[47].

Khi Hòa Đế băng, Đặng hậu đáng lẽ nên vì nghĩa mà lập Trưởng kế vị, hỏi ý quần thần, sau đó định nghị, ấy mới là theo phép khuôn mẫu của pháp định. Thế mà lại vội lập đứa bé còn đang quấn tã làm Tự Hoàng đế, cho hỏi đó là phép gì? Dựa vào việc này, mà nói Đặng hậu không ham lập đứa trẻ ranh để dễ bề kiểm soát chính thể, ai có thể tin được? Khi Ấu chúa vong mệnh, Hậu lại cư nhiên bí mật bàn cùng anh trai, nghênh lập Thanh Hà vương tử Hỗ, vốn là Phiên thuộc chuẩn định, nay bắt đầu nhập Tự chỉ vì ý riêng của hai anh em họ Đặng. Thử hỏi quốc gia kiến lập Tam công, chẳng lẽ để không?

Hậu lâm triều nhiều lần, phong 4 anh em tước Hầu, trái với tổ chế, chuyên cố tư thân. Còn chuyện dốc lực cho hoàng thất, cử đạo ân huệ, vốn không đáng nói đến.

”
— Lập kế tự Thái hậu tái lâm triều, Giải trọng vi phó úy liên tễ lỗ (立继嗣太后再临朝-解重围副尉连毙虏)